Civilisations

Tomczak R.T.

Niniejszy artykuł został poświęcony karierze urzędniczej kolskiego mieszczanina Walentego Tomczykowica (zm. 1695), którą realizował w powojennej perspektywie rozwoju miasta. Walenty Tomczykowic okazał się nie tylko sprawnym urzędnikiem miejskim, ale także człowiekiem potrafiącym zadbać o swój wizerunek. Pozostawił po sobie osobiste wpisy do ksiąg miejskich, które można traktować jako emanację jego osobowości i wykształcenia. Tomczykowic miał bowiem okazję pracować dla swojego miasta jako pisarz miejski, ławnik, rajca, wójt i burmistrz. Pomagało mu w tym przede wszystkim uzyskane wykształcenie, przedsiębiorczość, filantropia oraz doświadczenie w roli pisarza miejskiego. Dzięki jego zapobiegliwości, a także dobrze zachowanemu materiałowi źródłowemu, można dość dobrze odtworzyć jego karierę urzędniczą, a także drogę życiową, która zaprowadziła go na piedestał galerii sław kolskiego magistratu. From Barber to Mayor. The Seventeenth-Century Clerical Career Of Walenty Tomczykowic (d. 1695) of Koło: This study is devoted to the clerical career of the Koło burgher Walenty Tomczykowic (d. 1695), which he pursued in the post-war perspective of the town’s development. Walenty Tomczykowic turned out to be not only an efficient town clerk, but also a man who could take care of his image. He left behind personal entries in the town records, which can be seen as an emanation of his personality and education. Tomczykowic had the opportunity to work for his town as notary, lay judge, councillor, wójt and mayor. He was helped in particular by his acquired education, entrepreneurship, philanthropy and experience as notary. Thanks to his foresight, as well as well-preserved source material, it is possible to reconstruct quite well his career as a official, as well as the life path that took him to the pedestal of the Koło municipal hall of fame.

Nowicki B.

Protestanci w Izbicy Kujawskiej pojawili się w II połowie XVI wieku, a jednym z pierwszych pastorów pełniących posługę w Izbicy był ksiądz Daniel Mikołajewski, współtwórca „Biblii Gdańskiej”. Postępująca kontrreformacja zatrzymała proces rozwoju izbickiego zboru. Odrodzenie protestantyzmu na Kujawach, w tym Izbicy, możliwy był dzięki napływowi kolonistów niemieckich, którzy u schyłku XVIII wieku założyli m.in. takie wsie jak Pasieka czy Tymień. Z upływem czasu ewangelicy zaczęli osiedlać się również w samej Izbicy. Dzięki staraniom miejscowych luteran na początku XX wieku wybudowane zostały dwa kościoły ewangelickie (w Izbicy i Pasiece), co wydatnie przyczyniło się do podniesienia izbickiego kantoratu do rangi filiału z dniem 1 stycznia 1910 roku. Nie oznaczało to końca rozwoju organizacyjnego. W dniu 3 grudnia 1933 roku podjęto decyzję o uformowaniu samodzielnej parafii z pastorem, mającym siedzibę zamieszkania w Izbicy. Zmiany te weszły w życie z dniem 1 stycznia 1934 roku. Było to spełnienie marzeń izbickich ewangelików. Pomyślny rozwój parafii przerwała II wojna światowa, w następstwie której większość wiernych opuściła te tereny. Historical Overview of the Lutheran Parish in Izbica Kujawska Until 1945: Protestants in Izbica Kujawska emerged in the second half of the 16th century, and one of the first pastors serving in Izbica was father Daniel Mikołajewski, a co-creator of the „Gdańsk Bible”. The ongoing Counter-Reformation halted the development of the Izbica congregation. The revival of protestantism in Kujawy, including Izbica, was made possible by the influx of German colonists who, towards the end of the 18th century, founded villages such as Pasieka and Tymień. Over time, Lutherans also began to settle in Izbica itself. Thanks to the efforts of local Lutherans in the early 20th century, two Lutheran churches were built (in Izbica and Pasieka), significantly contributing to elevating the Izbica congregation to the status of a filial (branch) on January 1, 1910. This did not signify the end of organizational development. On December 3, 1933, a decision was made to form an independent parish with a pastor residing in Izbica. These changes came into effect on January 1, 1934. It was the fulfillment of the dreams of the Lutherans in Izbica. The successful development of the parish was interrupted by World War II, as a result of which the majority of the faithful left the area.

Razyhrayev O.

Stefania Sempołowska była nie tylko znaną polską oświatową, społeczną oraz polityczną działaczką, ale również opiekunką więźniów politycznych w penitencjarnych zakładach Imperium Rosyjskiego oraz II Rzeczypospolitej. Niniejszy artykuł przedstawia dokumenty pochodzące ze zbiorów placówek archiwalnych Litwy i Białorusi – Litewskiego Centralnego Archiwum Historycznego oraz Archiwum Państwowego Obwodu Brzeskiego w Brześciu. Dotyczą one różnych przejawów opieki Stefanii Sempołowskiej nad więziami komunistycznymi, tak w województwach wschodnich (północno- -wschodnich) II Rzeczpospolitej, jaki i jej działalności jako delegatki Rosyjskiego Czerwonego Krzyża w skale ogólnopaństwowej. Activities of Stefania SempołOwska in Assisting Communist Prisoners in the Second Republic in the Light of Documents From the Archives of Lithuania and Belarus: Stefania Sempołowska was not only a well-known Polish educational, social and political activist, but also a protector of political prisoners in the penitentiaries of the Russian Empire and the Second Polish Republic. This article presents documents from the collections of Lithuanian and Belarusian archival institutions - the Brest Oblast State Archive and the Lithuanian Central Historical Archive. They relate to the various forms of Stefania Sempołowska’s assist for communist prisoners both in the eastern (north-eastern) voivodeships of the Second Polish Republic and her activities as a delegate of the Russian Red Cross on a national scale.

Walczak-Niewiadomska A.

Izbica Kujawska, miasto znajdujące się obecnie w obrębie województwa kujawsko-pomorskiego, na przestrzeni wieków przechodziło wiele zmian administracyjnych, demograficznych, społecznych i kulturowych. Ze względu na niewielkie znaczenie historyczne i gospodarcze, zwłaszcza na przełomie XIX i XX wieku, nie było obiektem wielu dociekań naukowych, zapewne również ze względu na brak dostępnych źródeł informacji. Lukę tę ma szansę wypełnić skrupulatna analiza zawartości czasopism ukazujących się wówczas na terenach administracyjnie i wyznaniowo włączających Izbicę, zawierających wzmianki różnego charakteru na temat miejscowości. Celem artykułu jest przedstawienie wyników takiej właśnie analizy przeprowadzonej na podstawie pierwszych kilku lat wydawania „Gazety Kaliskiej” i prześledzenia na jej łamach wydarzeń, jakie miały miejsce w Izbicy Kujawskiej pod koniec XIX wieku. Izbica Kujawska in "Gazeta Kaliska" in the Years 1893-1899 – Places, Events, People: Izbica Kujawska, a city currently located within the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship, has undergone many administrative, demographic, social and cultural changes over the centuries. Due to its low historic and economical importance, especially at the turn of the 19th and 20th centuries, it was not a subject of much scientific investigation, probably also due to the lack of available sources of information. This gap has a chance to be filled by a meticulous analysis of the content of magazines published at that time in the administrative and religious areas that included Izbica, containing various notes about the town. The aim of the article is to present the results of such an analysis carried out on the basis of the first few years of publishing “Gazeta Kaliska” and tracing in its pages the events that took place in Izbica Kujawska at the end of the 19th century

Szady J.

Artykuł przestawia udział Sióstr Miłosierdzia w opiece nad chorymi w Szpitalu św. Ducha w Koninie w latach 1906-1938. Przedstawiono w nim stan zakonnego personelu szpitala konińskiego, odtwarzając lata pracy poszczególnych sióstr w mieście W tekście zarysowane zostały tradycje szpitalnictwa miejskiego wraz z okolicznościami sprowadzenia szarytek do miasta, jak również przedstawiono warunki ich pracy. Sytuacja kadrowa szpitala zaprezentowana została w szerszym aspekcie geograficzno-historycznym, ukazującym sieć placówek szpitalnych w wybranych przedziałach czasowych. Do opracowania tematu wykorzystano materiały archiwalne z Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, Archiwum Sióstr Miłosierdzia w Warszawie oraz dane badawcze z zasobów Ośrodka Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce. Tekst artykułu wzbogaca materiał kartograficzny oraz ikonograficzny. Hospital Service of the Sisters of Charity of St Vincent de Paul in Konin From 1906 to 1938: The article describes the participation of the Sisters of Charity in nursing care at Holy Spirit Hospital in Konin from 1906 to 1938. It presents the status of the religious staff of the Konin hospital, reconstructing the years of work of individual sisters in the city. It outlines the traditions of the city’s hospital service, together with the circumstances of bringing the Sisters of Charity to the city, as well as the conditions of their work. The hospital’s staffing situation is described in a broader geographical and historical context, showing the network of hospital facilities in selected periods. To develop the topic, archival materials from the Diocesan Archives in Włocławek, the Archive of the Sisters of Charity in Warsaw and research data from the resources of the Centre for Research on the Historical Geography of the Church in Poland were used. The article is enriched with cartographic and iconographic material.

Sypniewski T.

Tadeusz Jan Nowicki przyszedł na świat 27 lutego 1915 r. o godz. 9.30 w Dortmundzie, w robotniczej dzielnicy Erving. Z dostępnej dokumentacji wynika, iż miał on pięcioro rodzeństwa, byli to: Wanda, Janina, Irena, Telesfor i Zofia. Jego rodzice Jan i Helena Nowiccy postanowili w 1918 r. powrócić do Polski. Małżonkowie jako miejsce swojego osiedlenia w Polsce wybrali Działdowszczyznę – miejscowość Wysoka. T. Nowicki rozpoczął w 1929 r. naukę w Seminarium Nauczycielskim w Działdowie. To była bardzo specyficzna szkoła średnia. Jej głównym zadaniem miało być kształcenie inteligencji mazurskiej, utożsamiającej się z polskim etnosem. Warto tutaj podkreślić w jakich okolicznościach kształtował się ten młody człowiek, który później bardzo czynnie zaangażował się w walkę o niepodległość Polski oraz działalność społeczną i pozytywistyczną pracę u podstaw na podgolińskiej wsi. 20 sierpnia 1939 roku został mobilizowany i przydzielony do Brodnickiego Batalionu Obrony Narodowej, z którym to przeszedł szlak bojowy kampanii wrześniowej 1939 r. Po dostaniu się do niewoli podał przezornie zaniżony stopień. Dzięki temu znalazł się w grupie, która 15 października 1939 r. opuściła obozowe mury. Ostatecznie osiadł w miejscowości Kroczyn, gdzie podjął się organizacji tajnego nauczania. Pod koniec 1942 r. T. Nowicki włączył się w tworzenie na terenie powiatu chełmskiego struktur militarnych, które ostatecznie przyjęły nazwę Batalionów Chłopskich. Wziął udział w działaniach przeprowadzonych w ramach akcji „Burza”. Został on 7 grudnia 1944 r. aresztowany przez funkcjonariusz PUBP w Chełmie. 15 września 1945 r. wymierzono T. Nowickiemu karę 15 lat pozbawienia wolności. Po wyjściu z więzienia osiadł z rodziną w Przyjmie k. Goliny. Był to człowiek bardzo zasłużony dla Polski, ale przede wszystkim dla swojej małej ojczyzny. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, że Przyjma czy patrząc szerzej gmina Golina to było jego miejsce na ziemi niejako z wyboru, nie z urodzenia. Potrafił jednak poświecić tej ziemi, a szczególnie ludziom tu mieszkającym wszystkie swoje talenty i życiową energię, której mu nie brakowało. Tadeusz Nowicki, Teacher, Soldier, Conspirator and Community Worker, the Extraordinary Fate of an Ordinary Man: Tadeusz Jan Nowicki was born at 9.30 a.m. on 27 February 1915 in Dortmund, in the working-class district of Erving. The available documentation shows that he had five siblings: Wanda, Janina, Irena, Telesfor and Sophie. His parents Jan and Helena Nowicki decided to return to Poland in 1918. The couple chose the town of Wysoka, in the Działdowo region, to be their place of settlement in Poland. T. Nowicki began his education at the Teachers’ Seminar in Działdowo in 1929. It was a very specific secondary school. Its main task was to educate the Masurian intelligentsia, identifying with the Polish ethnos. It is worth emphasising here in what circumstances this young man who later became very actively involved in the fight for Poland’s independence, as well as in social activity and positivist grassroots work in the village of Podgolina, was raised. On 20 August 1939, he was mobilised and assigned to the Brodnica National Defence Battalion, with which he followed the combat route of the September 1939 campaign. After being taken prisoner, he prudently understated his rank. As a result, he was in the group that left the camp walls on 15 October 1939. He finally settled in Kroczyn, where he undertook to organise secret teaching. At the end of 1942, T. Nowicki joined in the creation of a military structure in Chełm poviat, which eventually took the name of the Peasant Battalions. He took part in the actions carried out as part of the „Storm” Operation. He was arrested on 7 December 1944 by a PUBP officer in Chełm. On 15 September 1945, T. Nowicki was sentenced to 15 years’ imprisonment. After his release from prison, he settled down with his family in Przyjma near Golina. He was a man of great merit for Poland, but above all for his small homeland. This is all the more noteworthy because Przyjma, or more broadly the Golina municipality, was his place on earth by choice, not by birth. However, he was able to devote to this land and especially to the people living here all his talents and life energy, which he did not lack.

Patelski M.

W XIX w. istotną rolę w rozwoju nauk o gospodarstwie wiejskim i edukacji rolniczej odegrały akademie rolnicze tworzone w różnych państwach. Wśród wyróżniających się placówek tego typu znajdowała się pruska Królewska Akademia Rolnicza w Prószkowie pod Opolem. Ze względu na swe położenie, otoczenie i wysoki poziom nauczania była miejscem studiów wielu Polaków, w tym mieszkańców dawnego województwa kaliskiego. Polska młodzież tworzyła tu własne związki: Towarzystwo Literacko-Rolnicze oraz Bratnią Pomoc Akademików Polaków w Prószkowie. Wśród absolwentów tej uczelni znajdowali się ziemianie i administratorzy wielkich dóbr, którzy wdrażali na ziemiach polskich nowoczesne sposoby uprawy i hodowli, działała na rzecz rozwoju organizacji rolniczych, oświaty rolniczej oraz upowszechniania idei spółdzielczości. Uczelnię tę ukończyli znani społecznicy w tym m.in. Stefan Grabski, bliski współpracownik ks. Wacława Blizińskiego oraz ziemianin i późniejszy proboszcz parafii Wielgomłyny ks. Norbert Milewski. Eastern Wielkopolanie – Students of the Royal Agricultural Academy of Prószków in Upper Silesia: In the 19th century, agricultural academies established in different states played a significant role in the development of sciences dealing with rural farming and agricultural education. Among the most prominent centres of this type was the Prussian Royal Agricultural Academy based in Prószków near Opole. Due to its location, the surrounding and high level of education offered, it was a place of studies attended by many Poles, including inhabitants of the former Kalisz Voivodeship. Polish youth formed their own organizations there, such as: Literary-Agricultural Society, Brotherly Aid of Polish Academics in Prószków. Among the graduates of the Academy were members of landed gentry and administrators of large estates, who implemented modern methods of growing crops and raising animals in Polish lands, as well as acted for the development of farmers’ organizations, agricultural education and popularization of the idea of cooperative farming. The graduates of Academy included well-known social activists like Stefan Grabski, a close co-worker of the Rev. Wacław Bliziński, the landowner and subsequent parish priest of Wielgomłyny, the Rev. Norbert Milewski.

Kalinowska-Witek B.

Do istotnych zadań prasy należy informowanie czytelników o ważnych problemach społecznych oraz kształtowanie opinii publicznej na ich temat. Niewątpliwie jednym z najistotniejszych zagadnień społecznych jest edukacja młodego pokolenia. Od jej jakości i dostępności zależy przygotowanie młodych do dorosłego życia i pracy dla dobra narodu. Redakcja i publicyści „Głosu Koła”, ukazującego się w przeddzień odzyskania niepodległości w 1918 r. i w pierwszych tygodniach tworzenia odrodzonej Rzeczypospolitej, dobrze to rozumieli i dlatego na łamach czasopisma często pojawiały się artykuły dotyczące organizacji szkolnictwa, zwłaszcza najniższego szczebla oraz problemów, na jakie napotykano w tym trudnym dla wszystkich okresie. „GłOs KołA" (1918-1919) Towards the Problems of Educating Children and Youth in the Reborn Polish State: The important tasks of the press include informing readers about essential social problems and shaping public opinion about them. Undoubtedly, one of the most important social issues is the education of the young generation. The preparation of young people for adult life and work for the good of the nation depends on its quality and availability. The editors and publicists of “Głos Koła”, published on the eve of regaining independence in 1918 and in the first weeks of the creation of the reborn Republic of Poland, understood this well and that is why the magazine often published articles on the organization of education, especially at the lowest level, and the problems encountered during this difficult period for everyone.

Nowicki P.

W 1821 r. w Królestwie Polskim powołany został przez zaborców rosyjskich nowy organ samorządu gmin żydowskich, nazwany dozorem bóżniczym, który zastąpił dotychczasowy kahał. W początkach w skład dozoru wchodzili rabin i trzech członków, a wybierany on był przez społeczność żydowską opłacającą składkę podatkową. Członkowie pełnili funkcje przez okres trzech lat. Dozór bóżniczy stanowił władzę wykonawczą wszystkich osób tworzących daną wspólnotę religijną określaną jako okręg bóżniczy. Do najważniejszych jego zadań należało układanie budżetu (tzw. etatu) na rok, a potem na trzy i sześć lat, obejmującego m.in. wydatki na utrzymanie synagogi, rabina, szkoły i ubogich (chorych), a także dochody m.in. z opłat, taks – od ślubów, pogrzebów, z łaźni (mykwy). Cała jego rachunkowość podlegała szczegółowej kontroli władz administracji ogólnej. Organ ten posiadał pełną zdolność prawną do nabywania i posiadania nieruchomości. Z będącego przedmiotem badań okresu, obejmującego lata 1822-1866, znane są wszystkie nazwiska rabinów Izbicy Kujawskiej oraz niektóre nazwiska urzędujących dozorców bóżniczych. Posiadamy też informację na temat kilku budżetów dla kasy bóżniczej izbickiego okręgu bóżniczego – zatwierdzonych przez władzę administracji ogólnej na okres jednego roku (1846 r.), trzech (1847-1849, 1850-1852) oraz sześciu lat (1853-1858, 1859-1864). W Izbicy Kujawskiej, mieście prywatnym (szlacheckim), dozór w projektach do etatów zobowiązany był po stronie wydatków umieścić opłatę czynszową na rzecz właścicieli miasta (dziedziców) za place, jakie otrzymał od nich w przywilejach, na których znajdował się majątek nieruchomy, będący w zarządzaniu i użytkowaniu (m.in. synagoga i cmentarz). The Synagogue Executive Council in Izbica Kujawska in the Years 1822-1866: In 1821, a new self-governing body of the Jewish communes was established in the Kingdom of Poland by the Russian partitioners. This body was called the synagogue executive council, which replaced the so-called kahal. Initially, the composition of the council included a rabbi and three members, who were chosen by paying a tax. The members served for a term of three years. The synagogue executive council was the administrative authority of all the people comprising a given religious group referred to as a synagogue district. Among its most important tasks was creating a budget for 1 year, and later for 3 and 6 years, including among others, expenditures for maintaining the synagogues and schools, providing a salary for the rabbis and for caring for the poor (sick) as well as income, among others, from fees, taxes on marriages, funerals and public baths (mikvehs). The entire accounting process was subject to detailed auditing by the general administrative authorities. This body possessed total legal authority to purchase and own real estate. Based on research covering the years 1822-1866, all the names of the rabbis in Izbica Kujawska as well as some of the names of the governing executive councils are known. Information is also available concerning several budgets for the synagogue coffers of the Izbica synagogue district – confirmed by the general administrative authorities for a period of one year (1846), three years (1847-1849, 1850-1852) and six years (1853-1858, 1859-1864). In Izbica Kujawska, a private (noble) town, the superintendent of projects was obliged to pay rent to the owners of the town (heirs) for the plots he received from them in privileges, on which there was real estate under management and use (among others, the synagogue and cemetery).

Dorcz K.

Artykuł dotyczy dawnych pieczęci miejskich Izbicy Kujawskiej (do 1816 r.), złożonej z miast Izbica i Nowa Izbica. Zawiera podsumowanie stanu wiedzy znanej z literatury przedmiotu i uzyskanej w wyniku kwerend archiwalnych. Jednocześnie odnosi się do Izbicy leżącej w województwie lubelskim i ukazuje problemy badawcze w identyfikacji pieczęci dwóch różnych miejscowości o takich samych nazwach. W artykule zostały przedstawione ustalenia znanych badaczy z okresu ponad stu lat, od W. Wittyga (1914) i M. Gumowskiego, poprzez S. K. Kuczyńskiego, M. Adamczewskiego i P. Bokotę, po H. Serokę (2022). Ustalenia te, jak również wnioski autorskie, zilustrowano reprodukcjami pieczęci oraz dokumentów, na których je odciśnięto. Generalnie artykuł wpisuje się w badania nad symboliką miejską Izbicy Kujawskiej, stanowiącej część polskiej heraldyki samorządowej. The Ancient City Seals of Izbica in Kujawy (up to 1816) – Status of Research: The article concerns the ancient city seals of Izbica in Kujawy (until 1816), founded and composed from the cities of Izbica and Nowa Izbica. It contains a summary of the state of knowledge taken from the literature according the subject and obtained as a result of archival research. At the same time, it refers to Izbica located in the Lublin Voivodeship and shows research problems in identifying the seals of two different cities with the same names. The article presents the findings of famous researchers from a period of over a hundred years, from W. Wittyga (1914) and M. Gumowski, through S. K. Kuczyński, M. Adamczewski and P. Bokota, to H. Seroka (2022). These findings, as well as the authors’ conclusions, were illustrated with reproductions of the seals and documents on which they were impressed. Generally, the article is part of the research on the urban symbolism of Izbica Kujawska, which is part of the Polish local government heraldic art.

Kęsik K.

Sprawa narodowowyzwoleńcza w okresie zaborów była obecna w życiu polskiego społeczeństwa na różnych płaszczyznach. Polacy, chcący odzyskać niepodległość, podejmowali radykalne kroki, które doprowadziły do powstań w 1830 i 1863 r. Wśród nich nie brakowało duchowieństwa katolickiego, które osobistym zaangażowaniem było moralnym oparciem dla ruchów niepodległościowych. W diecezji kujawsko-kaliskiej jednym z nietuzinkowych księży działających na rzecz podniesienia moralności i ducha religijnego w okresie międzypowstańczym był ks. Piotr Kobyliński (1814-1896), który za organizowanie przemytu ludzi do powstania w Wielkim Księstwie Poznańskim w 1846 r., płomienne kazania zagrzewające do walki z wrogiem oraz udzielanie wsparcia wszystkim podejmującym działania powstańcze, doznał represji w postaci trzyletniego uwięzienia przez władze carskie. Zabiegał o jedność duchowieństwa i wiernych w sprawie narodowej, co objawiło się w obronie bpa Michała Marszewskiego w 1863 r., jaką podjął po próbach zdyskredytowania jego osoby w oczach Polaków. Drugim obszarem pracy duchownego było duszpasterstwo w pięciu parafiach, w których zasłynął jako budowniczy kościołów i wzorowy proboszcz emanujący głębokim patriotyzmem w swoim nauczaniu i postawie. Rev. Piotr Kobyliński's Pastoral, National and Liberation Work in His Priestly Service (1814-1896): National and liberation matter during the partitions was present on different grounds in the lives of the Polish society. Poles, willing to regain independence, took radical steps, which led to the Uprisings of 1830 and 1863. Catholic clergy, whose personal engagement gave moral support to independence movement, were also involved in it. Rev. Piotr Kobyliński (1814-1896) was one of the extraordinary priests in the Kujawy and Kalisz Diocese who was acting for raising morality and religious spirit in the period between the Uprisings. His involvement in organising the smuggling of people for the Uprising in the Grand Duchy of Posen in 1896, his engaging summons exhorting to fights with the enemy as well as giving support to everyone taking part in the Uprisings made him fall victim to repression of the Russian administration in the result of which he was sentenced to three years’ imprisonment. He fought for national unity between the clergy and the faithful, which can be best examplified by his support given to Bishop Michał Marszewski in 1863 for attempts to discredit him in the eyes of Poles. His second working area was his pastoral service in five parishes, in which he became well-known as the church constructor and the model parish priest conveying deep patriotism in his teaching and attitude.

Widera M.

Artykuł ukazuje społeczną działalność ks. Józefa Mężnickiego, który pochodził z rodziny zaangażowanej od pokoleń w pracę na rzecz dobra wspólnego mieszkańców Częstochowy. Poza pracą duszpasterską podjął wieloaspektową aktywność na rzecz rozwoju stowarzyszeń społecznych, w tym spółdzielczości spożywców, a także podnoszenia poziomu intelektualnego ludności z parafii, w których pełnił posługę. Swoją działalność prowadził w niesprzyjających warunkach w okresie zaborów i po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, gdy z dużym wysiłkiem tworzono zręby instytucji państwowych. Ks. Mężnicki jako ceniony społecznik przez wiele lat pełnił funkcję wiceprzewodniczącego ogólnopolskiego związku spółdzielni spożywców. Cieszył się dużym zaufaniem społecznym swoich parafian, osób zaangażowanych w działalność społeczną i w instytucjach samorządowych. FR. Józef MężNicki (1876-1940) – Comaker of Consumers Cooperatives and Social Activist: The article shows the social activities of Fr. Józef Mężnicki, who came from a family that had been involved for generations in working for the common good of the inhabitans of Częstochowa. In addition to his pastoral work, he undertook multifaceted activity for the development of social associations, including consumer cooperatives and raising the intellectual level of the people of parishes where he served. He conducted his activity in unfavorable conditions during the partitions and after Poland regained independence, when the foundations of state institutions were created with great effort. Fr. Mężnicki, as a respected social activist, served for many years as vice-chairman of the national association of consumer cooperatives. He had great social trust of his parishioners, people involved in social activities and local government institutions.

Bańkowska M.

W artykule przedstawiono sylwetkę związanego z Turkiem oraz Kaliszem pisarza i krytyka literackiego Włodzimierza Pietrzaka. Przeprowadzona w zasobach archiwalnych, muzealnych i bibliotecznych kwerenda pozwoliła ustalić szereg nowych faktów związanych z życiem i twórczością pisarza oraz odkryć nieznane fotografie poety i dokumenty związane z okresem studiów na Uniwersytecie Warszawskim. Biografię opracowaną na bazie archiwalnych i prasowych źródeł wzbogacono o dane zawarte w powojennych wspomnieniach członków Klubu Artystycznego „S” i Konfederacji Narodu, a także literatów, z którymi łączyły W. Pietrzaka zarówno związki artystyczno-literackie, jak i długoletnie przyjaźnie. Zebrany materiał ukazuje pisarza jako intelektualistę, erudytę, eseistę, współpracownika największych pism literackich dwudziestolecia międzywojennego oraz odesłania kulisy jego zaangażowania politycznego. Włodzimierz Pietrzak (1913-1944) – Writer, Critic and Political Activist: This article presents a profile of Włodzimierz Pietrzak, a writer and literary critic associated with Turek and Kalisz. A search through archival, museum and library resources has revealed a number of new facts about the writer’s life and work and discover unknown photographs of the poet and documents related to his studies at the University of Warsaw. The biography, based on archival and press sources, was enriched with data from the post-war memoirs of members of the Artistic Club “S” and Konfederacja Narodu, as well as writers with whom W. Pietrzak had artistic and literary ties and long-standing friendships. The collected material presents the writer as an intellectual, erudite writer, essayist and collaborator of the major literary periodicals of the inter-war period, and provides a behind-the-scenes look at his political involvement

Taborek J.

Bereszyński Z.

W latach 1946-1947 komuniści stopniowo rozprawili się z legalną opozycją polityczną spod znaku Polskiego Stronnictwa Ludowego. Ogłoszona w ślad za tym amnestia okazała się druzgocącym ciosem dla podziemia kontynuującego działalność z okresu drugiej wojny światowej. W tej sytuacji szczególnego znaczenia zaczęła nabierać opozycyjna działalność wśród młodzieży dorastającej już w okresie powojennym. Postępująca sowietyzacja życia społecznego w Polsce spotykała się z rozmaitymi przejawami sprzeciwu i oporu w tych środowiskach. Konsekwencją tego były podejmowane spontanicznie próby działalności konspiracyjnej wśród młodzieży szkolnej. Inicjatywy takie rodziły się również w powiecie kaliskim. Nie stanowiły one poważnego zagrożenia dla systemu komunistycznego, ale ówczesny aparat władzy bynajmniej ich nie lekceważył, a skutkiem tego były działania represyjne z jego strony. Problematykę tę przedstawiono na przykładzie dziewięciu różnych inicjatyw konspiracyjnych z lat 1947-1954. Anti-communist Conspirative Youth Initiatives in Kalisz County in the Years 1947-1954: In the years 1946–1947, the communists gradually dealt with the legal political opposition of the Polish People’s Party. The amnesty announced subsequently turned out to be a devastating blow to the underground continuing its activities from the period of World War II. In this situation, opposition activities among young people growing up in the post-war period began to become particularly important. The progressive Sovietization of social life in Poland was met with various manifestations of opposition and resistance in these circles. The consequence of this was spontaneous attempts at conspiratorial activity among school youth. Such initiatives were also born in the Kalisz district. They did not constitute a serious threat to the communist system, but the power apparatus of that time did not underestimate them, and this resulted in repressive actions on its part. These issues are presented on the example of nine different conspiratorial initiatives from 1947-1954.